AALST

De Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen staat aan de wieg van UiTPAS in Aalst. Een samenwerkingsproject van vele partners waar de blik van mensen in armoede cruciaal is. UiTPAS in Aalst versterkt wat gerealiseerd is sedert halfweg de jaren negentig, toen een eerste kansenpas er vorm kreeg. Een terug- en een vooruitblik met ervaringsdeskundige Veerle Heirman en Joke Steenhoudt, coördinator van de Vierdewereldgroep.

“Ik heb veel aan mijn hoofd”, zegt Veerle Heirman, die al een groot deel van haar leven omgaat met wat ze zelf ‘een beperkt budget’ noemt. “Toch wil ik deelnemen aan cultuur. Kunst en cultuur maken dat het grijs kleur krijgt.” Veerle heeft twee kinderen en is samen met hen dol op beeldende kunst. Maar cultuur kost geld. UiTPAS biedt de mogelijkheden om deel te nemen. “Dat betekent veel voor mij. Mijn zorg is dat mijn kinderen niks tekort hoeven te komen. Dat ze kansen krijgen, dat ze van alles kunnen proeven.” Intussen volgt haar dochter voltijds kunstonderwijs, niet in het minst geprikkeld door de ervaringen die ze kon opdoen met haar mama.

Regionale kansenpas

Dat er een UiTPAS is in Aalst is voor een groot deel op het conto te schrijven van de Vierdewereldgroep. Die klopte in 1995 al op de deur van het Aalsterse stadsbestuur om mensen in armoede een tegemoetkoming te geven voor cultuurparticipatie. “Elk kind zou moeten kunnen deelnemen aan activiteiten”, zegt Veerle. “Ook binnen en buiten de school”, voegt Joke Steenhoudt toe. “Daarom zijn we vanaf 2001 ook gestart met een nauwe samenwerking met scholen.” Die samenwerking moet ertoe leiden dat kinderen volop kunnen deelnemen aan alles wat de school biedt, ook buiten de uren. Later volgden nog federale middelen van het OCMW en werd een regionale samenwerking opgestart. “We vormden een werkgroep met Aalst, Haaltert, Lede en Erpe-Mere. Zo konden we een regionale kansenpas ontwikkelen. Dit gaf kinderen van buiten Aalst ook mogelijkheden.”

De regio Aalst was dus de ideale voedingsbodem voor UiTPAS in 2012: er was al een kansenpas, er was al een samenwerking en er was een sterk netwerk. Intussen is de regio uitgegroeid tot de regio Dender, met negen aangesloten gemeenten, vanaf januari met Denderleeuw erbij tien gemeenten. “Wat de samenwerking bijzonder maakt is dat aan de regionale tafel niet enkel gemeenten en OCMW’s verzameld zijn, maar ook een vertegenwoordiging van mensen in armoede, via de verenigingen en Welzijnsschakels”, zegt Joke.

“De uitnodiging is belangrijk”

“Ik krijg regelmatig berichtjes van UiTPAS”, zegt Veerle, “Met tips om ergens naar toe te gaan. Dat helpt me. Ik heb veel aan mijn hoofd, ik moet altijd rekenen. Dit soort berichtjes motiveert me om naar iets te gaan. Ik ga er niet altijd op in. Voor mij is de uitnodiging belangrijk.” De tips die verspreid worden zijn het resultaat van een gezamenlijk doornemen en bespreken van het cultuuraanbod. Dat is iets wat de Vierdewereldgroep regelmatig doet. “We worden ook bij de lancering van elk seizoen uitgenodigd door het cultuurcentrum om het programma door te nemen. We gaan dan naar voorstellingen waarbij iedereen in de groep wordt uitgenodigd om mee te gaan.” Die collectieve participatie is heel belangrijk voor Joke. Het verlaagt aanzienlijk drempels, drempels die niet financieel van aard zijn. Mobiliteit, prijs en centen zijn zichtbare barrières. Maar mensen in armoede hebben ook te kampen met interne barrières, zoals schaamte, schuldgevoel, met ‘dat is niet voor mij’. “Door samen naar een voorstelling te gaan kijken slagen we er in mensen mee te krijgen die anders nooit alleen zouden gaan kijken.”

Zo is er de anekdote van de poetsvrouw van het cultuurcentrum, die jaren tickets kreeg om naar voorstellingen te gaan maar daar nooit op inging. “Omwille van die interne drempels”, zegt Joke, “Toen ze er niet meer werkte en na mee te draaien in onze vereniging is ze wél gaan kijken. Nu is ze de grootste cultuurfreak van onze vereniging.”

“Toeleiding en begeleiding zijn dus belangrijk. UiTPAS is de eerste stap om drempels weg te werken, maar investeer ook in toeleiding. Pas via toeleiding en groepswerk zorg je ervoor dat je de allerarmsten ook mee krijgt. In groep gaan hoeft dus niet altijd een tussenstap te zijn. Het mag ook wel echt de einddoelstelling zijn.” Toeleiden betekent ook in dialoog gaan met de organisator of programmator. Dat leert anders de zaken aanpakken, anders communiceren misschien. Of zelfs de programmatie bijsturen. “Wegen op de programmatie blijft echter het moeilijkste”, zegt Joke.

“Iedereen heeft het recht om iets te leren kennen”

Dat brengt ons tot een discussie over schlagers. En clichés over smaakprofielen. “Ik houd van musea. Ik droom ervan ook eens naar een opera te gaan”, zegt Veerle. “Maar cultuur is meestal het eerste waar ik op bespaar. Ik houd ook van repetitieve muziek. Wim Mertens stond hier op de planken en daar ben ik naar toe gegaan, ik heb ervan genoten.”

En zo zijn er nog mensen in armoede met een dergelijk smaakprofiel. “Maar er is ook niks mis met schlagers”, zegt Joke, “Het is en-en. Toeleiding gaat in essentie over de kans geven om andere dingen te leren kennen. Om minstens die kans te krijgen. Iedereen heeft het recht om iets te leren kennen.”

Of ze na al die jaren pionieren nog niet moe is? Joke lacht. “Ik ben hier nu 22 jaar beroepshalve mee bezig. En ik zie evolutie. Ik zie gezinnen die sterker worden. Ik zie evolutie bij het beleid: een kansenpas is aanvaard en wordt ondersteund. Ik merk dat het denken over het belang en de waarde van cultuur is veranderd.” Ook Veerle is hoopvol gestemd: “Er is niks mooier dan het woord te mogen hebben.” Een zinnetje dat alles zegt.

"UiTPAS overal in Vlaanderen!" Arnoud Van der Straeten en Katrien Wauters dromen in Utopia Aalst.