"Wat doet die meneer aan dat kruis?"

Met het project ‘De Kunstbrug’ liepen het Leuvense Museum M en basisschool Mater Dei een bijzonder parcours: zes jaar lang werd het museum een gedeelde leerplek voor leerlingen, leerkrachten en museummedewerkers. Het traject slingerde M ook de superdiverse realiteit in, want hoe zorg je ervoor dat een museum vol Vlaamse religieuze iconen een warme thuisplek wordt voor een gemengd schoolpubliek?

Helpers van de sint

Door er vooral relaxed bij te blijven, zo blijkt, en van culturele tradities een en-en-verhaal te maken. Feyaerts: “We vieren op school Sinterklaas en Kerstmis, maar evengoed komen de belangrijkste feesten uit andere culturen aan bod. We proberen respectvol om te gaan met alle tradities. Er wordt niets afgeschaft, en ook niets buitengesloten. Het sinterklaasfeest? Bij ons zijn het al jaren de juffen en meesters die een diploma hebben gekregen van de sint om te helpen’. Ze hebben een kleurrijk pak aan, maar zijn verder gewoon zichzelf. Het hangt er dus maar van af welk verhaal je creëert.” (glimlacht) Long: “En ze zijn allemaal blij dat er feest is, want er zijn cadeautjes en er is snoep voor iedereen.”

‘Wat zie je?’

Met diezelfde relaxed instelling startte de school bijna zeven jaar geleden met ‘De Kunstbrug’, een langdurige verbintenis met Museum M. Daar troffen Long en Feyaerts publieksbemiddelaar Charlotte Van Peer, die meteen op dezelfde golflengte zat. Van Peer: “Ik kan niet zeggen dat er zenuwachtigheid bestond over de ‘match’ tussen de school en de museumcollectie. Conny was hier vaste bezoeker, ze kende de collectie al door en door. En natuurlijk houden we bij het voorbereiden van projecten altijd rekening met de doelgroep - al was het maar met de leeftijd van de kinderen. Ik denk dat de grootste opdracht er altijd uit bestaat, los van religieuze of culturele achtergrond, om te vertrekken vanuit de leefwereld en fantasie van de kinderen.

Feyaerts: “Kinderen komen met eigen interpretaties, of ze linken de figuren en verhalen aan gelijkaardige figuren en verhalen uit hun eigen cultuur: ‘Juf juf, Jozef, dat is bij ons Youssef!’ Veel zaken komen natuurlijk in meerdere godsdiensten voor.”

Van Peer: “En zelfs los van religieuze parallellen is hun inleving grenzeloos. Ik herinner mij een jongen, nog maar net in België, die een afbeelding zag van Jezus en vroeg: ‘Wat doet die meneer aan dat kruis?’ Vervolgens leidde hij zelf af dat het een verhaal is over pijn - en dat is het in essentie ook. Als je kinderen de kans geeft om hun verbeelding te gebruiken, te graven naar de menselijke kern onder de afbeeldingen, komen ze met heel rake conclusies. De vrijheid die kunst daarin biedt is prachtig.”

Long: “Precies dat was voor ons de reden om als school in het project te stappen: het feit dat de kunsten zo’n rijke wereld bieden. Iedereen vindt wel iets waarin hij zich herkent of waarmee hij zich kan uitdrukken. Je moet er niets voor kunnen, niets over te weten om er toch iets over te mogen zeggen. Als museum of erfgoedinstelling volstaat het om de bril van de ‘kennis’ af te zetten en naar je collectie te kijken vanuit de vraag: ‘Wat zie je’? Dan vind je vanzelf ingangen naar je publiek.”

In dialoog gaan

Ondanks die openheid gebeurde het ook tijdens ‘De Kunstbrug’ dat kinderen werden geconfronteerd met beelden die hen raakten, om religieuze of andere redenen. Feyaerts: “Er zijn kinderen geweest die sommige beelden in het museum haram vonden en hun handen voor hun ogen sloegen. Dan nam ik ze even bij mij en stelde ze gerust: ‘Er is nog veel meer, je hoeft niet te kijken, loop gerust door naar het volgende werk.’ Daarin verschilt een museum natuurlijk van een film of een theaterstuk: je blik wordt niet gericht, je bent vrij om te kiezen of je wilt kijken.” Van Peer: “In alle projecten kregen de kinderen de vrijheid om hun werken te kiezen. Als een bepaald beeld voor hen te heftig was, om welke reden dan ook, kozen ze gewoon voor een ander.”

Long: “Ik herinner me een rondleiding waarbij ik samen liep met een meisje dat haar ogen afschermde van een schilderij… - ik weet niet meer welk, nogal een gruwelijke afbeelding, iets met darmen…” Van Peer: “De marteling van de heilige Erasmus!” (Dieric Bouts, red.) O ja, daar krijgen we veel reactie op, het is inderdaad een heftig beeld, voor eender welk publiek. Maar eerder dan die werken af te schermen of weg te halen lijkt het me belangrijk om op het moment zelf te reageren, in dialoog te gaan. De begeleiders zijn op zo’n moment van cruciaal belang om dat onbehagen op te merken en aan te kaarten."

Learnings?

Vrijheid geven voor eigen interpretatie en associatie, rustig en zonder verkramptheid het gesprek aangaan, een inclusieve benadering met respect voor alle culturen en tradities, … Het heeft voor zowel de school als het museum veel betekend, en het effect zindert na. Het project rondde af in 2022, maar de impact is nog steeds voelbaar - zowel op school als in het museum.

De leerkrachten op Mater Dei zijn hun drempelvrees voor het museum verloren, ze zien het nu als een verlenging van de werkvloer, vertellen Long en Feyaerts. Voor Van Peer, die in die tijd startte als publieksbemiddelaar, heeft ‘De Kunstbrug’ de kijk op haar job grondig veranderd. Van Peer: “Het was een van de eerste projecten die ik heb begeleid. Ik heb vooral beseft hoeveel tijd het kost om tot zo’n resultaat te komen. De ervaring met ‘De Kunstbrug’ heeft me heel realistisch gemaakt. Als we écht impact willen maken met cultuureducatie, gaat dat veel tijd en middelen kosten. Maar ‘De Kunstbrug’ bewijst hoezeer het dat waard is.”